Kwaliteit organische stof doet ertoe
9 mei 2016 - Expertartikel
Voor organische stof is de laatste jaren steeds meer aandacht. Het is namelijk een belangrijke indicator van bodemvruchtbaarheid en wordt ook wel het ‘zwarte goud’ genoemd. Let echter niet alleen op de hoeveelheid in de bodem, maar ook op de kwaliteit!
Dat is de belangrijkste boodschap van het advies Toestand en dynamiek van organische stof in Nederlandse landbouwbodems dat de Technische Commissie Bodem (TCB) aan de overheid heeft gegeven.
NIEUW ONDERZOEK EUROFINS AGRO
Eurofins Agro is bezig met een project om meer aandacht te vragen voor de kwaliteit van organische stof. Zo moet het mogelijk worden om de diverse fracties van organische stof in de grond op routinematige manier te meten. Dit moet beschikbaar worden voor alle boeren en tuinders.
MarktpartijenEurofins Agro zoekt voor dit project nog marktpartijen die willen meewerken aan dit onderzoek. Neem hiervoor contact op met één van onderstaande personen:
- Arjan Reijneveld (productmanager)
- Karst Brolsma (proefvelden)
Volgens de commissie is de kwaliteit van organische stof een complex begrip. Er bestaat geen eenduidigheid over wat dit precies inhoudt. Afhankelijk van de oorsprong en de leeftijd van organische stof kan de kwaliteit verschillen. De commissie vat het zo samen:
Organische stof in de bodem kan:
- Goed of slecht afbreekbaar zijnBij een hogere afbraaksnelheid is organische stof een snelle bron van essentiële voedingsstoffen voor het bodemleven en het gewas. Dit is de motor achter de kringlopen van koolstof, stikstof en andere elementen en bepaalt de beschikbaarheid ervan voor planten.
- Natuurlijke toxische verbindingen bevattenDeze verbindingen kunnen het afbraakproces vertragen waardoor het bufferend kan werken voor nutriënten. De hoeveelheid en aard bepalen de snelheid en het vermogen om stoffen uit te wisselen met het bodemwater. In het bodemwater komen de stoffen niet alleen beschikbaar voor plantenwortels maar kunnen ze ook uitspoelen naar het grondwater.
- Een variabel watervasthoudend vermogen hebben
- Voedingsstoffen vasthouden of juist niet Soms draag organische stof bij aan het vasthouden van nutriënten, soms juist aan het uitspoelen ervan.
- Verontreinigende stoffen binden en daardoor neutraliseren
- De bodemtemperatuur beïnvloedenHierdoor zal bij hogere gehaltes de bodem in het voorjaar eerder opwarmen en het groeiseizoen eerder starten.
Voor landbouwdoeleinden is dus vooral de afbreekbaarheid van organische stof een belangrijk item. In de regel geldt: hoe hoger het gehalte aan nutriënten in de meststof of gewasrest is ten opzichte van de hoeveelheid koolstof, des te sneller de afbraak verloopt (zie tabel 1).
Laag
Gemiddeld
Hoog
Bovengrondse gewasreste
Groene biomass
Koolblad
Gras
Groene mest, inclusief wortels
Stro
Ondergrondse gewasresten
Drijfmest
Stalmest
Bladafval
GFT-compost
Champost
Groen compost
Tabel 1: Voorbeelden van producten met resp. een laag, gemiddeld of hoog % effectieve organische stof. Eurofins Agro hanteert deze indeling. |Bron TCB
Intensief gebruik van de bodem kan leiden tot netto verlies van organische stof, omdat het de aan- en afvoersnelheden beïnvloedt. Hier zijn drie hoofdoorzaken voor te noemen:
- Er wordt te weinig effectieve organische stof aangevoerd via gewasresten.Dit komt bijvoorbeeld door de teelt van veel gewassen die weinig gewasresten achter laten op en in de bodem (bijvoorbeeld knolgewassen en maïs) of omdat gewasresten worden geoogst of niet worden terug gebracht maar dienen als invoer voor bijvoorbeeld bioraffinage.
- Er wordt een overmaat aan snel afbreekbare organische meststoffen gebruikt.De aanvoer van effectieve organische stof is laag en de vrijkomende nutriënten uit deze ‘snelle meststoffen’ worden deels gebruikt door micro-organismen om ook de stabiele organische stof af te breken.
- Door steeds betere ontwatering en frequente grondbewerkingHierdoor wordt er meer zuurstof in de bodem gebracht, waardoor afbraakprocessen van stabiele organische stof sneller gaan verlopen.
De commissie vindt het onterecht dat er in de landbouw zo weinig gekeken wordt naar de kwaliteit van organische stof. Gezien het belang van organische stof in minerale bodems, zou naast het voeden van het gewas ook het onderhoud van de voorraad organische stof (humus) een rol moeten spelen bij de keuze van meststoffen en de omgang met gewasresten. ‘Langzame’ meststoffen hebben hierbij de voorkeur boven ‘snelle’ meststoffen.
Behoud van organische stof
Landbouwkundig beheer zou naar het inzicht van de commissie meer gericht moeten zijn op het behoud van organische stof in de bodem. Dit betekent onder andere dat er verstandig moet worden omgaan met de inzet van mechanische grondbewerking en dat er terughoudend moet worden omgegaan met grondwaterstandverlaging om berijdbaarheid van het land te behouden en te verbeteren.
