Verzilting ligt overal en altijd op de loer

 Op de foto: Arjan Rejineveld rechts onderin op de groepsfoto (en in de proefkuil), met een T-shirt met de opdruk ‘World Soil Day, Halt soil salinization, boost soil productivity’ (oktober 2021).

5 december is World Soil Day, een initiatief van de FAO om aandacht te vragen voor het belang van vruchtbare en gezonde bodems voor de wereldvoedselproductie. Dit jaar heeft de FAO sodification (verzouting door natrium) en salinization (verzilting/ verzouting door bijvoorbeeld ook kaliumzouten) als speerpunt gemaakt. Een wereldwijd probleem en een probleem van alle tijden, óók in de noordelijke regionen.

Witte velden

Onlangs was ik een week in Egypte. Ik sprak met boeren, voorlichters, onderzoekers, beleidsmakers, parlementsleden en eigenaren van retail. Fantastisch om te constateren hoe veel en hoe groot de ambitie aldaar is om de productiviteit van landbouw te optimaliseren en om de bodemvruchtbaarheid in stand te houden of liever te verbeteren.

In Egypte zie je het zout heel goed. Sommige velden waren zo goed als wit. En dat zie je terug in de uitslagen van grondonderzoek; velden met tot 25% natrium aan het klei-humus-complex (Na-CEC).

Niet alleen in Mediterane gebieden, waar water steeds schaarser is, is zout een punt van aandacht. Ook dichter bij huis zien we dat zout een item kan zijn. Zo zien we in de provincie Zeeland, in het Zuidwesten van Nederland, gebieden waar door zoute kwel de caclium-percentages (Ca-CEC)  afnemen en waar natrium meer ruimte krijgt. Zout kan bovendien een effect hebben op de zuurgraad (pH) van de bodem en de hoogte van de bemestingsadvisering.

20 Miljoen hectare rondom huis

Ook elders in Noord-Europa is na de droge zomers van 2018, 2019, 2020 verzilting een issue. We kregen – met name uit Duitsland en de Scandinavische landen -  vragen of misschien zelfs vraagtekens over de pH-waarde op de verslagen van de grondonderzoeken. De pH was namelijk veelal lager dan verwacht.

De verklaring is een te hoog zoutgehalte in de bodem.  Dat werkt als volgt. De meeste boeren waren het seizoen gestart met een reguliere bemesting. Door deze bemesting komen er zouten als kalium (K), magnesium (Mg) (essentiële nutriënten) en natrium (Na) op het veld. In heel droge seizoenen spoelen deze elementen niet uit en als er ook nauwelijks opname door gewassen is, dan neemt de concentratie K, Mg, Na in de bodem toe. Deze K, Mg en Na concurreren vervolgens met de waterstof (H⁺) aan het kleihumuscomplex en een deel van de H⁺ komt in de bodemoplossing.

Wanneer we dan de pH meten (dus de H⁺ in de bodem) kan deze tot wel 0.5 punten lager zijn dan verwacht (op gronden waar de pH toch al lager was). Afgaande van het aantal vragen en opmerkingen die we uit Noord-Europa hierover kregen, moeten we concluderen dat boeren en adviseurs de verslagen van grondonderzoek kritisch bekijken en dat zij er wat mee willen doen om de bodemvruchtbaarheid op peil te houden.  

Zout en lagere adviesgiften

Maar hoe dan? De in 2018 opgebouwde zoutconcentratie in de bodem was niet direct verdwenen bij aanvang van het groeiseizoen 2019 (mede ook omdat de gewassen simpelweg minder hadden opgenomen/ minder groeien bij droogte). We vonden duidelijk hogere kaliumwaarden in de bodems.

Eurofins Agro adviseerde daarom in die warme zomers om lager te gaan zitten met de kaliumbemesting dan voorheen. Dat viel met name op in gebieden waar K normaal wat gemakkelijker kan uitspoelen, zoals lichte zandgronden en dalgrond. Dat was best even wennen voor boeren en hun adviseurs. De K-cijfers weken immers flink af van de K-cijfers in de meer reguliere jaren en dus moest de bemesting worden aangepast.

1976

Een van mijn eerste herinneringen is dat ik onder de nieuwe beregeningsinstallatie van mijn opa een douche kreeg in het bekende, warme en erg droge jaar 1976. Wat was dat fantastisch! Ik realiseer me dat ook toen de concentratie aan zouten in de bodem zal zijn toegenomen en datde pH wat gedaald zal zijn. Verzilting is van alle tijden!

Toch is het effect van de huidige klimaatveranderingen op de uitslagen van grondonderzoek even wennen gezien alle reacties die we kregen. In de noordelijke gebieden kunnen intensieve regenbuien (en soms beregening) de grond ook weer ontzouten. Helaas is dat in Egypte, en in de andere Mediterreane gebieden, aanzienlijk moeilijker. Hoewel telers zijn inventief! Zij vertelden ons dat een seizoen rijstteelt in de rotatie hieraan wel een (tijdelijke) bijdrage levert.

---